ति सुनैाला २६ बर्ष

जागिर शुरू गरेको हिजै हो जस्तो लाग्छ, तर छव्विस वर्ष वितिसकेको छ । यो मोडमा आर्इपुगे पछि पछाडी फर्केर हेर्दा कसरी यत्रा बर्षहरू विते होलान जस्तो लागेको छ ।
अठार बर्षको लक्का जवान ! शरिरमा पनि उस्तै स्फूर्ती ! परिआए दुर्इ चार जनाले त चिताउनै नपर्ने । कसैको अगाडी घुंडा टेक्नु परे त कालै आए जस्तो । हेर्दा हेर्दै के पो हुंदै गैरहेको छ, अहिले ।
खरदार सरहको लेखपाल पदमा जागिर शुरू गरेको कृषि विकास बैंकमा, आफु भन्दा माथिका अधिकृतहरूलार्इ अभिवादन गर्न सम्म पनि नजानेको बेला । वास्तवमा नजानेको नै हो कि गर्न मन नलागेको हो त्यस विषयमा म पछि सम्म पनि व्दिविधामा नै रहें ।
जागिर शुरू गरेको २—३ दिन भएको थियो , एक जना शाखा अधिकृतले — हाजिर गर्न विभागीय प्रमुखको कोठामा जांदा किन उनलार्इ अभिवादन नगरेको ? भनेपछि मात्र म झसंग भए र त्यस पछि हरेक दिन सवैलार्इ अभिवादन गर्न शुरू गरेको हुं । अझ, विश्वहरी जोशी संगै काम गर्ने मौका पाए पछि त अभिवादन कती महत्वपूर्ण हुने रहेछ भन्ने अनुभव भयो,त्यती खेर जागिरको करिव एघार बर्ष वितिसकेको थियो ।
मेरो केही आफ्नै हठी — अझ अरूको भाषा सापट लिने हो भने दम्भी ! वानीले गर्दा कति नोक्सान व्यहोर्न परेको रहेछ भन्ने यस समयमा आएर अनुभव भएको छ । तर अव कुनै पनि वितेका क्षणहरूलार्इ वर्तमानमा ल्याउन सक्ने अवस्था छैन । वर्तमानमा ल्यउनै सक्ने भए तापनि नानी देखि लागेको बानीलार्इ त मैले सुधार गर्न सक्छु जस्तो लाग्दैन ।
आफुभन्दा माथीका अधिकारीहरूको चाहना यसले भनेको पनि मानोस् र बढी जान्ने पनि नहोस भन्ने हुने रहेछ । किन हो — उनिहरू तल्ला तहका कर्मचारीहरू आफु भन्दा बढी जान्ने सुन्ने भएका हेर्न चाहंदा रहेनछन् । कुनै पनि कार्य गर्दा आफुलार्इ उनिहरू भन्दा अलिकती तल नै राख्नु पर्ने रहेछ । बढी जान्नेसुन्ने हुंदा माथीका अधिकारीहरूले संधै बक्रदृष्टी राख्ने रहेछन् र तिनीहरूले जहिले पनि न नजिक न टाढाको सम्वन्ध राख्ने रहेछन् । त्यसले गर्दा काम पर्दा नानी बाबु प्रयोग गर्ने , सेवा सुविधा दिनु पर्ने बेलामा भने अर्कै । शायद यसै कारणले गर्दा होला योग्यता पुगेर, कार्यकुशलता र क्षमता हुंदाहुंदै पनि अधिकृतको तहमा पदोन्नती हुनको लागि अठार बर्ष लागेको ? नत्र मेरो अन्य कुनै कसुर थिएन ।
कार्यालयको काम गर्दा कार्यालयको र कार्यालय प्रमुखको भलो चिताउंदा मैले प्रमुखबाटै निकै नै खप्की खानु परेको उदाहरण अझै मेरो मनमा खिल वनेर बसेको छ । उनलार्इ त यस वारेमा संझना छ कि छैन तर म अहिले सम्म पनि यसबाट पिडीत महसुस गरिरहेको छु ।
अर्को कुरा — कामको सिलसिलामा आफुले कुनै पनि सानो कार्य गरेको छ भने तुरून्त त्यसलार्इ सके सम्म बढाइ चढार्इ प्रस्तुत गर्नु पर्ने रहेछ — त्यो पनि मबाट कहिल्यै हुन सकेन । मेरो धारणा मैले गरेको कामको त आफ से आफ मुल्यांकन भै हाल्छ नि, किनकि यो त मैले बाहेक अरूले गरेको होइन भन्ने लाग्दथ्यो तर होइन रहेछ ।
चाकडी— उनिहरूको भाषामा भेटघाट, भलाकुसारी ! त्यो पनि मैले कहिल्यै गर्न जानिन । मलार्इ विनाकाम प्रवन्धकको कोठामा गएर गफ गरेर वस्न कहिल्यै आएन । जहिले पनि कार्यालयको कसरी उन्नती गर्न सकिन्छ ? हरहिसाव कसरी फरफारक गर्न सकिन्छ भन्नेमै समय वितेको पत्तै हुंदैनथ्यो । विना विदा घरको काममा त कहिल्यै हिडेको छैन, त्यसैले जागिरको छव्विस बर्ष पछिको संचित विदा पनि हेर्न लायकको वांकी रहेको छ ।
एउटा घटना उल्लेख गर्न लायकको छ — एक पटक म आफ्नो कामको सिलसिलामा विदा बसेको थिएं । सोही दिन मेरो विभागिय प्रमुख संग सम्वन्धित एउटा डकुमेन्ट प्रचार प्रसारमा आएछ,जसले उनको केही मानमर्दन भएको रहेछ । हुन त उनले वास्तवमै भ्रष्टाचार गरेकै भने हुन । यसमा विभाग कै एकजना सरले शायद,आफु सांचिलो हुनलार्इ होला — मेरो नाम पोलेका रहेछन् , नत्र उनिसंग मेरो लिनुदिनु पर्ने त केही थिएन । त्यसले गर्दा मेरो जिवनमा ठूलो भुइंचालो नै आयो । त्यतीखेरका जल्दाबल्दा हाकिम, उनले पनि मलार्इ यसवारेमा सोधखोज गर्ने आवश्यकता पनि ठानेनन् र गलहत्यार्इ दिए विभागबाट । विभागमा राम्रो काम गर्नेमा दरिएको भए पनि उनको व्यक्तिगत कारणले गर्दा मैले चन्द्राकार खानु प-यो । यसमा मेरो एउटा दोष पनि छ — त्यो के भने , म कहिले पनि उनको चेम्वरमा दर्शन गर्न गर्इन र उनले गरेका बकम्फुस कुरालार्इ हो हजुर भन्ने गरेको थिइन ।
मैले भने नि यसबाट मेरो जिवनमा ठूलो भुइंचालो नै आयो । म रक्सी भनेको देख्न समेत नचाहने मानिसलार्इ त्यसको लत लाग्यो र जिवनमा मैले स्नातकोत्तर कहिल्यै गर्न सकिन । हुनत यसमा उक्त घटनालार्इ मात्र दोष देखाएर म स्वतन्त्र हुन सक्दिन तथापि यो घटना बढी नै जिम्मेवार छ , भन्ने लाग्दछ ।
धन्य ! भगवान भन्ने कुरा साथमा रहेछन् कि कसो लात्ताले हानेको कुकुर टांडमा भने जस्तो मैले केही समय पछि नै विश्वहरी जोशी जस्तो हाकिम फेला पारें— जसले मेरो जिवनमा फेरि ठूलै परिवर्तन ल्याइदिए र इज्जत पूर्वक अहिलेको जिवन जिवन जिउन पाएको छु । पदोन्नती भने जस्तो नभएतापनि कार्यालको पैसामा देश विदेश घुम्न नपाए तापनि गर्वका साथ आफुलार्इ प्रस्तुत गरेर यसै कार्यालयमा काम गरिरहेको छु । हेरौं अबका तिन वर्षका जागिर कसरी वित्दो रहेछ ? शायद, यसै गरी नै होला............................................................

आत्मियता !

आत्मियता कस्तो हुनु पर्छ ?
के चाकडी गर्नु, कसैको वरिपरी धुप बत्ती लिएर घुमीरहनु नै आत्मियता हो त ?
कि खानु खुवाउनु नै आत्मियता हो ?
मुटु भित्रको मुटुमा कसैलार्इ सांचेर राखेको कसरी बाहिर देखाउन सकिन्छ र ?
मन भित्र जती नै भावना भए तापनि छाती खोलेर हनुमानले रामको अगाडी देखाएजस्तो गर्न सकिंदैन क्यारे ।

मलार्इ आजभोली सान सौगत देखाउन सक्नु नै आफ्नोपन देखाउनु हो भन्ने लाग्न थालेको छ ।
हुनत हामी यस्ता द्रव्य मुखी भै सकेका छौं कि सन्सार नै यसमै अडेको देख्न थाली सकेका छौं ।
आफ्नु स्तर (जुन रूपैंया पैसामा देखिन्छ) संगको व्यक्ति मात्र आफ्नो हुन सक्ने देखिन्छ ।
मलार्इ त उसले घरमा बोलाएर खुवायो, आज उ संग फलानो रेष्टुरामा गर्इयो— त्यो कत्ती मजाको मानिस रहेछ ? हामी हरेक दिन भन्न थालेका छौं — किनकी उ मेरो आत्मिय हो ।
आफु भन्दा तलका, पहुंच नभएका व्यक्तिहरू संग सम्वन्ध बढाएर के गर्ने ? अड्को—पड्कोमा काम लाग्दैन क्यारे ? त्यस्ता संग किन आत्मिय हुनु प-यो? जो आफ्नो उन्नतीमा, प्रगतिमा , द्रव्य जोड्ने कार्यमा सहयोगी हुनै सक्दैन क्यारे ।
लाभको लागि आवश्यकताको सम्वन्ध कायम गर्न सक्नु नै यस युगको पहिचान हो , आत्मियता कायम गर्न सक्नु हो ।

किन?

किन संधै निराशा मात्र मनमा गुंञ्जिरहन्छ ?
भर्खरै एउटा चिनियां भनार्इ पढेको थिंए – पहाडलार्इ समथर पर्नु छ भने पहिले एउटा ढुंगा उठाउन थाल्नु पर्दछ ।
हिजो सम्म केही गर्न नसकेपनि अब त केही गर्नु नै परेको छ ।
४८ बर्षको उमेरमा जागिरबाट अवकास लिनु पर्ने नै भएको छ ।
आज सम्म जुन मस्तीले कामकाज गरियो अव त त्यो संम्भव नहुने दिनहरू आउंदै गरेको देखिएको छ ।
बल्ल बल्ल स्नातक गरेको त्यो पनि २० बर्ष भै सकेको छ । स्नातकोत्तर पटक्कै गर्न सकेको होर्इन ।
अर्थशास्त्रमा बि.ए. गरेकोमा बिषय परिवर्तन गर्ने धुनमा व्यवस्थापन तर्फ लागियो । त्यसै समयमा काठमाण्डौं बाट जागिर नारायणघाट सरूवा भयो । बल्लबल्ल व्यवस्थापनको भाषा सिक्दै गरेको समयमा सरूवा भए पछि त के लाग्यो र ?
फेरि प्रथम पटक घर छाडेर बाहिर हिंडेको मान्छे । घरको संझनाले नै सतार्इ रहने । यता भर्खर ५ बर्ष पुगेकी छोरी उ त संधै ड्याडीको रटमा बसिरहने । अनि त के चाहियो ? साथी संगी पनि उस्तै,मस्त मदिराको नशा नै उत्कृष्ट ।
२ बर्ष नारायणघाट बसेर नुवाकोट सरूवा भए पछि मात्र अन्य बिषयको वारेमा सोच्न सक्ने भइयो । त्यसमा पनि अत्यन्त मिलनसार,सहयोगी र आत्मिय मित्र,हाकिम जे भने पनि हुने श्री विश्वहरि जोशीको सहकार्यको कारण नै प्रमुख बनेको छ ।
त्यस पछि पटक पटक अर्थशास्त्र, नेपाली , समाजशास्त्र आदि बिषयमा स्नातकोत्तर गर्ने प्रयाश नगरेको त होर्इन तर किन हो कुन्नी यसमा सफल हुन सकिएन ।
यस पछिको अवधीमा खाशै अध्ययन गरिएन । कार्यालयको कामको लागि नै मरिमेट्ने काम भयो ।
आजकल त अंग्रेजी ,नेपाली सवै भाषाको भण्डार नै रित्तीए जस्तो लाग्न थालेको छ ।
केही समय अगाडी छोरीले द अल्कमिस्ट पुस्तक दिएकी थिर्इ— बडो गारो संग पढेर सिध्याएं । बास्तवमा नै अत्यन्त उत्कृष्ट पुस्तक रहेछ ।
अहिले ह्वार्इट टार्इगर पढ्ने कोशिस गरिरहेको छु । भाषा सरल भएतापनि मलार्इ निकै कठिन भै रहेको छ । तर भारतिय बिषयबस्तु भएकाले नेपाल संग पनि उत्तिकै मिल्दोजुल्दो अनुभव भएको छ ।
यस अवस्थामा मैले आगामी मेरा दिनहरू कसरी अगाडी बढाउने हो ? अत्यन्त असमन्ज्स्यमा परेको छु ।

दैनिकी

मलार्इ एक रूपैंया किन फिर्ता नगरेको.. उनी करिव करिव चिच्याइन । चानचुन नभएर हो ! नत्र नदिने त होइन नि .. उसले जवाफ फर्कायो । उनी पनि के कम भनिहालिन — तिमेरू दुर्इ रूपैंया छाड्न नसक्ने म किन एक रूपैंया छाडुं ? आ—आफ्नौ मनोमानीसंग भाडा बढाएका छौ तर पनि एक रूपैंया फिर्ता नगर्ने ? मैले तिमेरूले तोकेको भाडा दिए पछि मिलाएर फिर्ता गर्ने त तिमेरूको काम नि हैन ? ३ किलोमिटर बाटोमा १३ रूपैंया भाडा छ तैपनि एक फिर्ता नगर्ने ? आज विहान अफिस जांदै गर्दा बसमा खलासी र यात्रु बिच भएको वादविवाद ।
यस वादविवादले म पनि एक पटक सोच्न वाध्य भएं । काठमाण्डौका सावर्जनिक यातायातका साधनहरूमा हरेक दिन यस्ता व्यवहारहरू प्रशस्तै देख्न र सुन्न पाइन्छ । खाशमा एक रूपैंया केही होइन हुने खानेका लागि । हुनेखानेहरू त आ—आफ्नै कार मोटर चढ्छन् , त्यति पनि नहुनेहरू मोटरसाइकलमा खुरूरू । बस,टेम्पु चढ्नेहरू भनेका त यो देशका बबुरा सच्चा नागरिकहरू । मलार्इ लाग्छ हातलागी गर्न नपाउनेहरूका लागि एक रूपैंया ठूलै रकम हो किनभने त्यही एक एक जोगियो भने पनि केही दिनमा एक पटक भाडा तिर्न पुग्छ । मनमनै कुरा खेल्न थाल्यो— कस्तो लाचार सरकार ! कति निरीह सुरक्षा निकाय ! कस्तो उपभोक्ता मंच ! हुनत हो नि — सरकारमा बस्नेहरू,तिनका आसेपासे तथा राजनीतिक पार्टीहरूलार्इ चन्दा दिए पछि व्यापारीहरूले मनोमानी गर्न त पाउने नै भए नि हैन ? अनि कसले गर्ने मूल्य नियन्त्रण ? कसले लगाउने लगाम, बेलगामहरूलार्इ ? देशमा एउटा संस्था छ — उपभोक्ता मंच,नाम गरेको । त्यसको काम पनि समय समयमा दानवकस नपाएमा घुर्की लगाउने मात्र हो । नत्र ख्वै त सरकारमा वस्नेहरू, मनोमानी गर्नेहरूलार्इ तहलगाउन सकेको ?
मलार्इ लाग्छ — एक जनाले एक पटकमा कराउंदा कसैले नसुन्ने होला, यस्तै संधै भैरहने हो भने सवैजना एकै पटक चिच्याउन थाल्ने छन् अनि हिजो सम्म हाली मुहाली गर्नेहरूको दोहोलो काढ्ने दिन अवश्य नै आउने छ ! हरेक कालो वादलमा चंदीको घेरा हुन्छ .......................................।

!!!!!!!!!!!!!!

बास्तवमा जिवन के हो ? जिवनका भोगाइ कसरी छिन्नभिन्न भएर अस्तव्यस्त हुंदै गैरहेका छन् ? मन कताकता उड्रछ , किन उदास हुन्छ ? आज किन चञ्चल भै रहेको छ ? खाशमा मैले कुनै कुरा जिवनको कुनै मोडमा छाडेको त छैन ? म संधै यसबाट खुशी , सन्तुष्ट हुन सकेको छु त ?
किन म आफूलाइ संधै अरूको अगाडी ठिक र सन्तुष्ट देखाउन प्रयाश गरी रहेको हुन्छु ? म सांच्चिकै बाहिर देखिए जस्तो भित्र पनि छु त ? अहं यो हुनै सक्दैन ।
मैले मेरो जिवनलाइ कहिले पनि आफ्नो ढंगले चलाउन सकिन, यसले आफू जसरी चलाएको छ त्यसैमा वग्न दिएको छु जस्तो लाग्छ । मैले जिवनमा सम्झौता कहिले पनि गर्न जानिन र कहिल्यै गरिन पनि । सम्झौता नगरिएको जिवन जिउन सांच्चिकै गाह्रो हुने रहेछ । आज जोवनको ४६ औं वसन्तमा टेके पछि यस्तो संझना भै रहेको छ । यस विन्दुबाट फर्केर हेर्दा केही छुटे जस्तो .... केही पाए जस्तो लाग्छ । म दोधारमा छु ! साच्ची कै केही पाएं कि केही गुमाएं कि................................................................. ?